منازعات قومی در ایران

قومیت و منازعات قومی بعد از خرداد 76 از موضوعاتی بودند که در مورد آنها بسیار گفته و نوشته شد. با این حال تعداد محدودی از آثار منتشر شده نگاه تحلیلی و رویکرد نظری منسجم داشتند. کتاب «قومیت و قومیت‌گرایی در ایران؛ از واقعیت تا افسانه» یکی از بهترین آثاری است که در این زمینه منتشر شده است. حميد احمدي در این کتاب بعد از نقد نظريات غربي، با استفاده از بينش جامعه شناسي تاريخي چارچوب نظري خاص جامعه ايران ارائه مي کند. او عقيده دارد که روابط متقابل و پيچيده ميان سه عامل دولت مدرن، نخبگان قومی و قدرت‌های بين‌المللي در جوامع چندمذهبي و چندزبانی، منجر به سياسي شدن علايق كهن و ظهور حركت‌هاي خودمختاري‌گرايانه و جدايي‌طلبانه مي‌شود. كتاب «تحولات قومي در ايران؛ علل و زمينه‌ها»، تأليف دكتر مجتبي مقصودي در سال 1380 انتشار يافت. نويسنده در آن سعي كرده است تمام رهيافت‌هاي مهم نظري را كه به كمك آن مي‌توان بحران‌ها و ستيزهاي قومي را در ابعاد سياسي، اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي، روان‌شناختي تحليل و تبيين نمود، ارائه نمايد. دیدگاه مقصودی جامع است، تا آنجا که عامل قرابت جغرافیایی قومی با همسایگان را نیز به خوبی بسط داده است و با اضافه کردن عامل توسعه نابرابر، چهارچوب نظری احمدی را تکمیل کرده است. تنها عامل دخالت خارجی را کمرنگ‌تر دانسته است. با این وجود کتاب مقصودی فاقد بینش، باریک‌بینی و نکته سنجی‌های احمدی است. در نهایت هیچ‌کس نمی‌تواند در زمینه منازعات قومی در ایران تحقیقی را انجام دهد بدون آن‌که این دو کتاب رفرنس اصلی‌اش باشد.

حوض سلطان

بسیاری در میانه جاده تهران به قم در کناره چپ، حجم بزرگی از کویر سفیدرنگ را دیده‌اند که حوض سلطان نامیده می‌شود. همیشه گمان می کردم این بخشی جدامانده از دریاچه نمک است تا این که در خاطرات عین السلطنه در سال 1308 ه. ق خواندم که «حوض سلطان هشت یا نه سال است احداث شده، آب رودخانه سابقا سدی داشت. امین السلطان (آخرین صدراعظم ناصرالدین‌شاه) بر کناره راه جدید تهران به قم، کاروانسرا ساخته بود، برای آنکه زمین‌ها و کاروان‌سرایش رونقی پیدا کند و کسی از راه قدیمی رفت و آمد نکند، سد را خراب کرد، آب در زمین پست، کم کم دریا شد. ماهی و مرغ آبی بی حد دارد.» مدتهاست کاروانسراها از بین رفته اند اما این دریاچه نمک مصنوعی باقی است.